طلاق چیست؟
ازدواج پیوندی مقدس است که زن و شوهرباید در حفظ آن بکوشند.از آنجا که گاهی زن و شوهر با تقصیر یکی یا هر دو از یکدیگر جدا می شوند،در این بخش موضوع طلاق بررسی خواهد شد.
طلاق یعنی جداشدن زن از مرد،رها شدن از قید نکاح و رهایی از زناشویی که ممکن است به درخواست مرد یا زن باشد.این درخواست به دادگاه خانواده ارائه می شود و دادگاه به درخواست مرد پس از تحقیق و رعایت شرایط قانونی رسیدگی می کند.همچنین بنابر ماده 1119 قانون مدنی،به درخواست طلاق از سوی زن در صورت وجود شرایط قانونی رسیدگی می شود.این شرایط عبارت است از:
1.زن از جانب شوهر وکالت داشته باشد که بتواند خود را در صورت تحقق موارد مندرج در قانون (یا در سند ازدواج) مطلقه کند.
2.شوهر نفقه نپردازد و دادگاه نیز نتواند او را ملزم به پرداخت نفقه کند.
3.وضعیت زندگی مشترک به گونه ای باشد که او در سختی طاقت فرسا قرار گیرد.
در این موارد دادگاه به تقاضای زن،او را از جانب شوهر مطلقه می سازد. طلاق از نظر دینِ اسلام و عرف جامعه،امری ناپسند است و فقط در صورتی پذیرفتنی است که در تداوم زندگی مشترک،ضرر جدی وجود داشته باشد.متأسفانه امروزه در نتیجه تغییرات فرهنگی و اجتماعی طی دهه های اخیر در بیشتر کشورهای جهان،طلاق رشد فراوانی داشته است.
یک.عوامل طلاق
بررسی نتایج پژوهش های انجام یافته در ایران نشان میدهند که مهم ترین عوامل وقوع طلاق در ایران بدین شرح است:
1. عوامل اخلاقی: فحاشی،سوءمعاشرت و سوءرفتار،عدم توافق اخلاقی همسران،خودخواهی،فساد اخلاقی زن یا شوهر،شراب خواری،اعتیاد و … .
2.عوامل اقتصادی: توقعات بالای اقتصادی،نوع و میزان اشنغال زن در خارج از منزل،نپرداختن نفقه از جانب شوهر و … .
3.عوامل روان شناختی: انگیزه های واهی در ازدواج،بدبینی شدید طن نسبت به شوهر یا شوهر نسبت به زن،ویژگی های روانی و عصبی غیرقابل تحمل،باورهای غیرمنطقی و … .
4.عوامل جنسی: وجود عادات جنسی ناپسند در مردان،ناتوانی جنسی زن یا مرد،سرد مزاجی جنسی،عدم تمکین زن،عدم رضایتمندی زناشویی،تنوع طلبی جنسی،عقیم بودن مرد یا زن و … . 5. عوامل فرهنگی – اجتماعی: شیوه ناکارآمد انتخاب همسر،آگاهی اندک از نقش زن یا شوهر در پیش از ازدواج،کاهش سطح مسئولیت پذیری دختران و پسران،عدم آموزش مهارت های لازم برای انجام مسئولیت های خانوادگی،بالا بودن سطح توقع زن یا شوهر از یکدیگر،تصور مثبت از پیامدهای طلاق،بی احترامی از سوی همسر و … .
دو.پیامدهای طلاق
هرچند معمولاً طلاق،خروج از یک رابطه تنش زا و فرسایشی است و معمولاً افرادی که از همسر خود جدا می شوند،تا مدت کوتاهی آسایش نسبی را تجربه می کنند،پیامدهای منفی طلاق بیش از آن است که افراد از طلاق خشنود باقی بمانند.رضایت دائمی از طلاق در ازدواج هایی حاصل می شود که میزان بحران و آسیب در زندگی مشترک بسیار بالا بوده وآثار منفی طلاق با آن برابری نمی کند.در چنین مواردی،فرد با مدیریت زندگی پس از طلاق،جدایی را رهایی واقعی از رنج ها و ضررهای فراوان می یابد.در ادامه به برخی از پیامدهای منفی طلاق می پردازیم.
1.پیامدهای فردی
بسیاری پس از طلاق دچار مشکلات روحی متعددی می شوند؛از جمله: کاهش شدید اعتماد به نفس،بی علاقگی به زندگی،احساس خشم،عصبانیت،افسردگی،یأس.گذشته از این،خروج از رابطه زناشویی و ارتباط منظم جنسی،زنان و به ویژه مردان را دچار فشارهای روانی می سازد.معمولاً طلاق سبب فشار اقتصادی بر زنان می شود؛زیرا حمایت مالی شوهر را از دست خواهند داد و تأمین مسکن و مخارج آنان برعهده خودشان خواهد بود.
2.پیامدهای خانوادگی
فردی که پس از سپری کردن مدتی از زنگی مشترک،قصد بازگشت به خانواده خویش را دارد،معمولاً منزلت سابق را ندارد و در خانه مستقل نیز با عدم اقبال اطرافیان مواجه می شود.از آنجا که طلاق معمولاً نشان دهنده ناتوانی فرد در مدیریت روابط با همسر است،تمایل چندانی به ازدواج با فرد طلاق دهنده یا طلاق گیرنده وجود ندارد.علاوه برآن،اگر زن و شوهر صاحب فرزند باشند،پس از طلاق سرپرستی کودک به تنهایی برای پدر یا مادر مشکلات متعددی به وجود خواهد آورد.پس از طلاق والدین،کودکان درسنین پیش از دبستان،معمولاً خشمگین یا افسرده می شوند.فرزندانی که به مدرسه می روند،افسردگی شدید خود را از جدایی والدین،به صورت خشم و درگیری با معلمان بروز می دهند.در دوران نوجوانی که افراد به استقلال بیشتری دست می یابند و از محیط خانه دور می شوند،زمینه بروز بزهکاری در آن ها بیشتر است.در صورتی که والدِ سرپرستِ فرزند ازدواج مجدد نماید،فرزندان طلاق با مشکلات جدیدتری رو به رو خواهند شد.عدم پذیرش جدی فرزند از جانب همسر جدید و نیز نپذیرفتن او از سوی کودک در موارد بسیاری اتفاق می افتد.
3.پیامدهای اجتماعی طلاق تعادل انسان ها را برهم می زند و موجب کاهش انسجام و یکپارچگی اجتماعی می شود.علاوه برآن،تعادل روحی نیروی انسانی را در تولید و خدمات برهم می زند و موجب بروز پیامدهای سهمگینی در حیات اقتصادی جامعه خواهد شد.طلاق می تواند موجب افزایش آسیب های اجتماعی شود؛از قبیل اعتیاد به موادمخدر و الکل،افزایش نرخ خودکشی و ناهنجاری های رفتاری جنسی.همچنین طلاق می تواند موجب کم بها شدن خانواده و ارزش های خانوادگی در جامعه شود.
سه.راهکارهای کاهش فروپاشی خانواده
1.توجه به پیامدهای اقتصادی طلاق: طبق قانون حمایت خانواده،ثبت طلاق الزامی است و جز موارد استثنا،حقوق همسر و فرزندان درباره جهزیه،نفقه زوجه و نفقه اولاد،مهریه باید پرداخت شود.گاهی مردان با توجه به مسئولیت های اقتصادی طلاق،از جدایی منصرف می شوند و به سازگاری ادامه می دهند.
2.توجه به مشکلات فرزندان: مشکلاتی که والدین پس از طلاق در مورد حضانت فرزند،دوری از او و تأمین مخارش با آن مواجه می شوند،یکی از عوامل انصراف از طلاق خواهد بود.
3.پیشگیری از ایجاد اختلاف بین زن و شوهر: مهم ترین عامل تداوم پیوند زن و شوهر،مهر وعلاقه آن ها به یکدیگر است.این محبت در صورتی پایدار می ماند که آن دو به یکدیگر خوش بین باشند و هریک،دیگری را مؤنس و یاور خویش بداند.به همین دلیل،اسلام از هرآنچه به روابط گرم و صمیمی همسران آسیب برساند،نهی کرده و دوستان،آشنایان و بستگان را به پرهیز از گفتار یا رفتاری که زن و شوهرها را نسبت به یکدیگر دلسرد کند،سفارش نموده است. 4.گذشت خردمندانه برای پیشگیری از طلاق: هرچند هریک از زوجین حقوق ویژه ای دارند،افراد خردمند به دلیل اهمیت استحکام خانواده از برخی حقوق خویش برای اصلاح روابط می گذرند تا بنای با عظمت خانواده فرو نریزد.در این معامله خردمندانه،همسر،فرزندان و بستگان در آینده به عظمت ایثار او اعتراف خواهند کرد و خداوند دانا و کریم نیز از دریای بی کران کرم خود به او پاداشی شایسته خواهد داد.
چهار.گریزناپذیری طلاق
اگر تداوم زندگی مشترک موجب آسیب های جدی به خود یا فرزندان است،نباید از جدایی و عواقب آن هراسید.این منفور الهی،حلال است و خداوند طلاق را راه خروج از بن بست قرار داده و اشاره فرموده که با تکیه بر رحمت وسیع خدا و با اعتماد به حکمت او از این داوری تلخ برای درمان بهره گیرید و بدانید که خداوند شما را یاری خواهد کرد.
پنج.ترمیم خانواده آسیب دیده از طلاق
1.تقویت فضایل اخلاقی
کارشناسان مسائل خانواده پس از بیان رهنمودهای گوناگون برای کاهش مشکلات همسران و فرزندان طلاق،با این واقعیت انکارناپذیر رو به رو می شوند که هیچ راه حل اساسی و قابلِ اطمینانی برای مشکلات یاد شده وجود ندارد،مگر رفتار نیکو و پسندیده زن و شوهر حین و پس از طلاق.اسلام به عنوان دین اخلاق مدار،اهتمام فراوانی به شکوفایی و پرورش فضایل اخلاقی دارد.
2.پذیرش موقعیت جدید
وظیفه مهم زن و مرد پس از طلاق،کنار آمدن با سردرگمیِ ناشی از این پدیده است.آنان باید با استفاده از شیوه های شناختی و عاطفی به سازگاری مطلوبی نایل گردند.آن ها برای تنظیم عواطف می توانند به فعالیت های سرگرم کننده روزانه بپردازند.مسافرت تفریحی،ورزش مداوم و گسترش روابط با خویشان و دوستان نیز در تنظیم عواطف فرد مؤثر است.در عین حال،فرد باید از لحاظ شناختی،واقعیت زندگی کنونی خود را پس از طلاق به خوبی درک کند.
3.تقویت پیوندهای اجتماعی
راهکار دیگر اسلام در این زمینه،تقویت پیوندهای اجتماعی شامل روابط خویشاوندی،دوستی و همسایگی از طریق تأکید بر ارزش هایی مانند صله ارحام،رسیدگی به همسایگان و همدردی اهل ایمان با یکدیگر است.حضور مؤثر خویشاوندان،دوستان و همسایگان در کنار فرد طلاق گرفته و حمایت های مالی،عاطفی و مراقبتی آنان از وی و فرزندانش،نقش بسیار مهمی در کاهش عوارض منفی طلاق ایفا می کند.کانون مدرسه به ویژه معلمان و مشاوران متعهد و دلسوز نیز می تواند در حمایت از کودکان در سازگاری با شرایطِ پس از طلاق و رفع نیازهای عاطفی آنان نقش مهمی داشته باشد.
4.توجه به نیازهای فرزندان پس از طلاق
بهداشت روانی فرزندان طلاق به عواملی مانند سلامت روانیِ سرپرستی که حضانت کودک را برعهده می گیرد،بستگی دارد.سلامت عاطفی و روانی سرپرست و سازگاری مناسب او با محیط و شرایط پس از طلاق،در حمایت او از کودک در برابر استرس ها و تضادهای ناشی از طلاق بسیار مؤثر است.خصوصیات کودک مانند سن،حالات عاطفی و جنسیت نیز در این امر اهمیت دارد.نکته مهم،همکاری پدر و مادر و حمایت از یکدیگر در سرپرستی فرزند است.آنان باید نقش والدینی خود را از نقش همسری تفکیک نمایند.مسئولیت والدین با طلاق ساقط نمی شود و آنان باید با مشورت و همفکری به امور فرزند خویش رسیدگی کنند.برای این منظور،والدین باید از نقش یکدیگر در رفع نیازهای کودک حمایت کنند.
5.ازدواج مجدد
یکی از راهکارهای اساسی اسلام برای کاهش پیامدهای منفی طلاق،ازدواج مجدد است.ازدواج مجدد به ویژه در صورت وجود فرزند (حاصل از ازدواج سابق) مشکلات خاصی را برای همسران در پی خواهد داشت،اما آثار مثبت آن در زمینه های مختلف،به ویژه کاهش مشکلات مالی،عاطفی و جنسی همسران طلاق گرفته و افزایش سلامت روانی آنان انکارناپذیر است.به بیان روشن تر،ازدواج مجدد با توجه به مسئولیت مالی شوهر باعث می شود زنِ طلاق گرفته از دغدغه تأمین معاش تا حد زیادی برهد و بسیاری از زخم های روحی حاصل از ازدواج گذشته التیام یابد.
