شاید دانستن این موضوع که خواب دارای مراحل مختلفی میباشد برای شما هم جالب باشد.خواب بخش مهمی از زندگی انسان است و هر فردی به طور میانگین، یکسوم زندگی خود را در خواب میگذراند. خواب حالتی قابل بازگشت است که در آن توانایی ارتباط با محیط محدود شده است.خواب خوب تأثیر زیادی بر سلامتی دارد. وقتی میخوابیم، بدن ما کارهای مهمی مانند ترمیم عضلات، رشد استخوانها، مدیریت هورمونها و مرتبکردن خاطرات را انجام میدهد.
خواب عبارت است از عدم توانایی ارادی در کنترل محیط فیزیکی و کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیرفعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهمهای بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی شوند. خواب حالتی است که در مقابل بیداری (هماهنگی توانایی ارادی و آگاهی نسبت به این توانایی) قرار میگیرد.
انواع خواب
خواب دارای مراحلی است که هر یک از آنها را باید فرد بگذراند تا به خواب عمیقی فرو رود. مراحل خواب بر اساس تحلیل عملکرد مغز در طول خواب تعیین میشوند.
بهطور کلی میتوان هر چرخه خواب را به دو قسمت تقسیم کرد:
- خواب REM (حرکت سریع چشم) که خواب فعال یا خواب متناقض (paradoxical) نیز خوانده میشود.
- خواب NREM (به انگلیسی: non-REM حرکت غیرسریع چشم) که خواب آرام نیز خوانده میشود.
در خلال نخستین مراحل خواب، ما هنوز نسبتاً بیدار و هوشیار هستیم. مغز، امواجی تولید میکند به نام امواج بتا که دارای فرکانس بالا و دامنه پایین هستند. به مرور که مغز شروع به آرامش یافتن میکند، امواج کند تری به نام امواج آلفا متصاعد میشوند که دارای دامنه بالا و فرکانس پایین هستند. در طول این مدّت و هنگامی که هنوز کاملاً به خواب نرفتهایم ممکن است احساس عجیب و کاملاً واضحی را تجربه کنیم که توهمات پیش خواب نامیده میشود.
مثالهای متداول و شایع این پدیده عبارتند از احساس افتادن (پرت شدن) یا شنیدن این که کسی نام شما را صدا میکند. رویداد بسیار شایع دیگری که در این دوره زمانی وجود دارد، پرش میوکلونیک است. اگر تاکنون، بدون هیچ دلیل مشخص و خاصی، ناگهان بدنتان تکان خورده یا پریدهاست این پدیده ظاهراً عجیب را تجربه کردهاید. در عالم واقع، این پرشهای میوکلونیک بسیار شایعند.
خواب NREM شامل چهار مرحله میشود :
اولین قسمت خواب non-REM است.خواب دیدن در خواب non-REM بسیار کم است و اگر هم خواب ببینیم آن را فراموش میکنیم.در این قسمت خواب ماهیچهها بیحس نیستند.
- مرحلهٔ اول
شروع چرخه خواب و نسبتاً مرحله سبک و خفیفی از خواب است. مرحله ۱ را میتوان به صورت دورهگذار بین بیداری و خواب در نظر گرفت. در مرحله ۱، مغز امواج تتا تولید میکند که امواجی با دامنه بلند و فرکانس پایین هستند. این مرحله از خواب، تنها مدّت زمانی کوتاه در حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد. و اگر در این مرحله کسی را از خواب بیدار کنید، احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبودهاست!
- مرحلهٔ دوم
دومین مرحله خواب تقریباً ۲۰ دقیقه طول میکشد.مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی میکند که به نام دوکهای خواب معروف هستند.در این مرحله گاهی امواج بتا هم ظاهر میشود.دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کند شدن میکند.این مرحله، یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی بیدار میشود.
- مرحلهٔ سوم (مراحل سوم و چهارم)
این مراحل، عمیقترین مراحل خواب NREM هستند.پس از این مراحل، قسمت دوم خواب یعنی خواب REM آغاز میشود.امواج مغزیِ عمیق و کند به نام امواج تتا و دلتا در خلال مراحل سوم و چهارم خواب، مشاهده میشوند.این مراحل دورهگذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق هستند.در انتهای این مرحله انقباض اغلب عضلات از بین میرود و هوشیاری به نازلترین سطح خود میرسد.
البته امروزه مرحله سوم و چهارم خواب را یک مرحله (مرحله سوم) می نامند.
خواب REM :
خواب REM در بزرگسالان حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل خواب را تشکیل میدهد (حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه در خوابِ شب). مقدار خواب REM در سنین مختلف متفاوت است.یک نوزاد بیشتر از ۸۰ درصد کل خوابش را در خواب REM است. رؤیا در مرحلهٔ REM رخ میدهد.ضربان قلب و تنفس در خواب REM نامنظم است؛ مانند زمان بیداری. پژوهش گران به فعالیت در ناحیههایی از مغز که مربوط به کنترل بینایی، شنوایی، بویایی، لمسی و تعادل حرکات بدن میباشد پی بردهاند.
نکته قابل ذکر این است که فرایند خواب، این مراحل را به ترتیب پشت سر نمیگذارد. خواب از مرحله ۱ شروع میشود و سپس به مراحل ۲، ۳ و ۴ میرود. پس از مرحله ۴ و قبل از وارد شدن به مرحله ۵ یا همان خواب REM، مرحله ۳ و به دنبال آن مرحله ۲ خواب تکرار میشوند.پس از خاتمه خواب REM، بدن معمولاً به مرحله ۲ خواب بازمیگردد. در طول شب، خواب انسان تقریباً ۴ یا ۵ بار بین این مراحل میچرخد.ما بهطور میانگین ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن وارد مرحله ۵ یا خواب REM میشویم.
نخستین چرخه خواب REM ممکن است تنها زمان کوتاهی به طول بینجامد .امّا هر چرخه از چرخه قبل طولانیتر میشود به نحوی که خواب REM میتواند تا نزدیک به یک ساعت پایدار بماند. خواب REM با کاهش سروتونین (Serotonin) در مغز همراه است؛ بنابراین خواب REM در افراد افسرده زودتر میرسد.
سروتونین مادهای است که در افراد افسرده کاهش یافتهاست. هم چنین اگر در بیداری، در میان امواج بتا، امواج تتا ثبت شود، یکی از نشانههای ابتلای فرد به افسردگی است.
1 در مورد “خواب و مراحل آن در روانشناسی چگونه است؟”
با سلام
مطالب را بسیار واضح و عالی توضیح دادید.
ممنونم